پیشگیری و مدیریت ناتوانی ذهنی

در این مقاله از کلینیک روانشناسی راه آرامش در رابطه با درمان ناتوانی ذهنی یا همان عقب ماندگی ذهنی صحبت خواهیم کرد، در این راستا به پاسخ سؤالات زیر خواهیم پرداخت:

• ناتوانی ذهنی چیست؟
• نشانه‌های کم توانی ذهنی در کودکان چیست؟
• چه چیزی باعث ناتوانی ذهنی می‌شود؟
• آیا می‌توان از ناتوانی ذهنی پیشگیری و آن درمان کرد؟
• ناتوانی ذهنی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
• چه خدماتی برای افراد کم توان ذهنی ارائه می‌شود؟

ناتوانی ذهنی (ID) که عقب ماندگی ذهنی نامیده می‌شود، با هوش یا توانایی ذهنی کمتر از حد متوسط و فقدان مهارت‌های لازم برای زندگی روزمره مشخص می‌شود.

افراد دارای ناتوانی ذهنی می‌توانند مهارت های جدیدی را بیاموزند و یاد می‌گیرند، اما آن‌ها آهسته تر یاد می‌گیرند. درجات مختلفی از ناتوانی ذهنی از خفیف تا شدید بودن آن متفاوت است. اصطلاح “عقب ماندگی ذهنی” دیگر استفاده نمی شود، زیرا توهین آمیز است و لحن منفی دارد.

ناتوانی ذهنی چیست؟

فردی که عقب ماندگی ذهنی و یا ناتوانی ذهنی دارد در دو زمینه محدودیت دارد که در پیشگری و درمان آن باید به به آن توجه شود. این مناطق عبارت‌اند از:

عملکرد فکری همچنین به عنوان IQ شناخته می‌شود، این به توانایی فرد در یادگیری، استدلال، تصمیم گیری و حل مشکلات اشاره دارد.

رفتارهای انطباقی اینها مهارت‌هایی هستند که برای زندگی روزمره ضروری هستند، مانند توانایی برقراری ارتباط مؤثر، تعامل با دیگران و مراقبت از خود.

ضریب هوشی با تست هوش سنجیده می‌شود. میانگین ضریب هوشی در دنیا 100 است و اکثریت افراد با ضریب هوشی امتیاز 85 تا 115 است. اگر فردی دارای ضریب هوشی کمتر از 70 تا 75 باشد، معلول ذهنی محسوب می‌شود.

برای سنجش رفتارهای انطباقی کودک، متخصص مهارت‌های کودک را مشاهده می‌کند و آنها را با سایر کودکان هم سن و سال مقایسه می‌کند. مواردی که ممکن است مشاهده شود عبارت‌اند از اینکه کودک چقدر می‌تواند خودش را تغذیه یا لباس بپوشد.

چقدر کودک می‌تواند با دیگران ارتباط برقرار کند و آنها را درک کند و نحوه تعامل کودک با خانواده، دوستان و سایر کودکان همسن.

تصور می‌شود که ناتوانی ذهنی یا همان عقب ماندگی ذهنی حدود 1 درصد از جمعیت را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از میان افراد مبتلا، 85 درصد دارای ناتوانی ذهنی خفیف هستند.

این بدان معناست که آنها برای یادگیری اطلاعات یا مهارت‌های جدید کمی کندتر از حد متوسط هستند. با حمایت مناسب، بیشتر آنها می‌توانند به عنوان بزرگسالان مستقل زندگی کنند.

نشانه‌های کم توانی ذهنی در کودکان و نحوه درمان آن چیست؟

علائم مختلفی از عقب ماندگی ذهنی در کودکان وجود دارد. علائم ممکن است در دوران شیرخوارگی ظاهر شوند یا ممکن است تا زمانی که کودک به سن مدرسه نرسد و  علائم را بروز ندهد. اغلب به شدت ناتوانی بستگی دارد. برخی از شایع‌ترین علائم ناتوانی ذهنی عبارت‌اند از:

• مشکل در صحبت کردن و یا دیر صحبت کردن
• تسلط آهسته بر چیزهایی مانند لباس پوشیدن و غذا خوردن
• مشکل در به خاطر سپردن چیزها
• ناتوانی در ارتباط دادن اعمال با پیامدها
• مشکلات رفتاری مانند عصبانیت‌های شدید
• مشکل در حل مسئله یا تفکر منطقی

در کودکان مبتلا به ناتوانی ذهنی شدید یا عمیق، ممکن است مشکلات سلامتی دیگری نیز وجود داشته باشد. این مشکلات ممکن است شامل تشنج، اختلالات خلقی (اضطراب، اوتیسم و غیره)، اختلال در مهارت‌های حرکتی، مشکلات بینایی یا مشکلات شنوایی باشد.

چه چیزی باعث ناتوانی ذهنی می‌شود؟

هر زمان که چیزی در رشد طبیعی مغز اختلال ایجاد کند، علائم ناتوانی ذهنی می‌تواند ظاهر شود. با این حال، یک علت خاص برای ناتوانی ذهنی را تنها می‌توان در حدود یک سوم موارد مشخص کرد.

شایع‌ترین علل ناتوانی ذهنی عبارت‌اند از:

• شرایط ژنتیکی در این موارد شامل مواردی مانند سندرم داون و سندرم X شکننده است.
• مشکلات دوران بارداری مواردی که می‌توانند در رشد مغز جنین اختلال ایجاد کنند عبارت‌اند از مصرف الکل یا مواد مخدر، سوء تغذیه، برخی عفونت‌ها یا پره اکلامپسی.
• مشکلات حین زایمان. به عنوان مثال اگر نوزاد در هنگام زایمان از اکسیژن محروم شود یا نارس به دنیا بیاید، ممکن است علائم ناتوانی ذهنی ایجاد شود.
• بیماری یا جراحت. عفونت و بیماری‌هایی مانند مننژیت، سیاه سرفه یا سرخک می‌توانند منجر به ناتوانی ذهنی شوند. آسیب شدید به سر، سوء تغذیه شدید، عفونت در مغز، قرار گرفتن در معرض مواد سمی مانند سرب نیز می‌تواند باعث اختلال آن شود.
• هیچ کدام از موارد بالا. در دو سوم همه کودکانی که ناتوانی ذهنی دارند، علت ناشناخته است.

آیا می‌توان از ناتوانی ذهنی پیشگیری آن را درمان کرد؟

برخی از علل ناتوانی ذهنی قابل پیشگیری هستند. شایع‌ترین آنها سندرم الکل جنینی است. زنان باردار نباید الکل مصرف کنند.

دریافت مراقبت‌های مناسب دوران بارداری، مصرف ویتامین‌های دوران بارداری و واکسینه شدن در برابر برخی بیماری‌های عفونی نیز می‌تواند خطر تولد فرزند شما با ناتوانی‌های ذهنی را کاهش دهد.

در خانواده‌هایی که سابقه اختلالات ژنتیکی دارند، ممکن است آزمایش ژنتیک قبل از بارداری به دلایل علائم ناتوانی ذهنی توصیه شود. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید از خدمات مرکز مشاوره در کرج از کلینیک روانشناسی راه آرامش کمک بگیرید.

ناتوانی ذهنی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

اگر نوزادی دارای ناهنجاری‌های جسمی باشد که نشان دهنده یک اختلال ژنتیکی یا متابولیک باشد، ممکن است آزمایش‌های مختلفی برای تأیید تشخیص انجام شود.

اینها شامل آزمایش خون، آزمایش ادرار، آزمایش تصویربرداری برای بررسی مشکلات ساختاری در مغز، یا الکتروانسفالوگرافی (EEG) برای جستجوی شواهد تشنج است.

سه چیز در تشخیص ناتوانی ذهنی و یا عقب ماندگی ذهنی نقش دارد که برای درمان و پیشگیری از آن لازم است انجام شود:

• مصاحبه با والدین
• مشاهده کودک
• تست هوش و رفتارهای انطباقی

اگر کودکی هم در ضریب هوشی و هم در رفتارهای انطباقی دچار نقص باشد، معلول ذهنی محسوب می‌شود. اگر فقط یکی یا دیگری وجود داشته باشد، کودک معلول ذهنی محسوب نمی‌شود.

پس از تشخیص ناتوانی ذهنی، تیمی از متخصصان نقاط قوت و ضعف خاص کودک را ارزیابی خواهند کرد. این به آنها کمک می‌کند تا تعیین کنند کودک برای موفقیت در خانه، مدرسه و جامعه به چه میزان و چه نوع حمایتی نیاز دارد.

چه خدماتی برای افراد کم توان ذهنی ارائه می‌شود؟

برای نوزادان و کودکان نوپا، برنامه‌های مداخله زودهنگام در دسترس است. تیمی از متخصصان با والدین کار می‌کنند تا یک طرح خدمات خانوادگی فردی یا IFSP بنویسند.

این خدمات نیازهای خاص کودک و خدماتی را که به شکوفایی کودک در درمان، پیشگیری و یا مدیریت ناتوانی ذهنی یا همان عقب ماندگی ذهنی کمک می‌کند را بیان می‌کند.

مداخله اولیه ممکن است شامل گفتار درمانی، کاردرمانی، فیزیوتراپی، مشاوره خانواده، آموزش با وسایل کمکی خاص یا خدمات تغذیه باشد که همه آن‌ها توسط مشاوران کلینیک روانشناسی راه آرامش از جمله مشاوره خانواده در کرج ارائه می‌شود.